Mimarlar, tasarım sürecinin başlangıcından itibaren farklı uzmanlık alanlarının birlikte çalıştığı ve tüm paydaşların sürece dahil olduğu bütüncül bir yaklaşım benimsemelidir. Projelerde her disiplinin önerdiği çözümler birbirini desteklemelidir. Tasarım ile uygulama arasındaki boşluğun, şantiye aşamasına geçilmeden önce; uygulamaya yönelik analizleri gerçekleştirebilen, mimari detay kararlarını verebilen, uygun malzeme seçimlerini yapabilen, ilgili mühendislik disiplinleriyle eşgüdüm içinde çalışabilen ve saha koşullarını dikkate alabilen tecrübeli uygulama projecisi ekipler tarafından doldurulması gerekmektedir. Bu bütüncül yaklaşımın önemli bir parçası da, yapı fiziği gibi performansa yönelik tasarım kriterlerinin erken aşamalarda dikkate alınmasıdır.

Bütüncül Yaklaşım ile Performans ve Sürdürülebilirlik

Yapı fiziği veya başka bir ifadeyle fiziksel çevrenin denetimi kapsamındaki ısı yalıtımı, su yalıtımı, akustik konfor, yangın güvenliği ve yenilenebilir enerji gibi unsurlar, yalnızca kendi disiplini içerisinde değil; yapının genel performansı ve dayanıklılığı açısından da değerlendirilmelidir. Örneğin, ısı yalıtım malzemeleri ve detayları enerji verimliliğini sağlarken, aynı zamanda pasif yangın güvenlik önlemlerini de desteklemelidir. Benzer şekilde ses yalıtımı sağlayan malzemeler ve uygulama detaylarının, suya ve neme karşı dayanıklılıkları ve yangın güvenliği gereklilikleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Aynı zamanda erişilebilirlik gibi toplumsal yönü güçlü olan tasarım ilkeleri de bu bütüncül yaklaşımın önemli bileşenleri arasında yer almalıdır. Bu ilkenin tasarımdan uygulama detaylarına, malzeme seçiminden şantiye sürecine, yapı denetiminden yapının işletilme biçimine kadar gözetilmesi gerekir. Dolayısıyla, bir yapının performansı; ilgili standartlara göre tasarlanması, doğru şekilde uygulanması, denetlenmesi, sürdürülebilirliğinin sağlaması ve kullanıcı deneyimi ile desteklenmesiyle ölçülmelidir. Bu bağlamda mimarların üzerine düşen görevler, hem kullanıcı memnuniyeti hem de yapının işlevsel, toplumsal ve çevresel performansı açısından kritik önem taşır.

Öte yandan mimarlar için bütüncül yaklaşım hedefleri, tasarımın başlangıcından yapının işletme sürecine kadar geçen tüm aşamalarda, birçok paydaşın koordineli şekilde çalışması ile mümkündür. Bu süreçte, tasarımı yapan mimarlar ve mühendislerin yanı sıra uygulama projelerini hazırlayan mimar ve mühendisler, yapı denetim kuruluşları, yerel idareler, uygulayıcı müteahhitler, bakım ve işletme sorumluları ile nihai kullanıcılar sistemin ayrılmaz parçalarıdır.

Bu bağlamda inşaat sektöründe bütüncül düşünme mimarlık, mühendislik, danışmanlık ve uygulama alanlarında görev alan tüm AEC (Architecture, Engineering, Construction) profesyonellerinin ortak hedefi hâline gelmelidir. Bu tür çok yönlü iş birliğinin sağlanmasında BIM (Building Information Modelling – Yapı Bilgi Modellemesi) önemli bir rol üstlenmektedir.

BIM (Building Information Modelling) nedir?

BIM kavramı literatürde iki temel tanımla açıklanmaktadır: İlki, ‘bina modellerini üretmek, model üzerinden iletişim kurmak ve analiz yapmak için kullanılan modelleme teknolojisi ve ilgili prosedürler bütünü’ şeklindedir (BIM Handbook, 2011). İkinci tanım ise ISO 19650-1 (2018) standardına dayanmaktadır ve BIM’i, ‘alınacak kararlar için güvenilir bir temel oluşturmak amacıyla, tasarım, inşaat ve işletme süreçlerini kolaylaştırmak için yapılı bir varlığın ortak dijital temsilinin kullanılması’ olarak tanımlar.

İnşaat sektöründeki dijital dönüşümün temeli olan BIM (Building Information Modelling), Türkçeye ‘Yapı Bilgi Modellemesi’ olarak çevrilmiştir. Bu modellemeden kasıt sadece bir 3D model yaratma çabası değil, aynı zamanda süreçteki tüm disiplinlere ait verilerin modele işlenerek yönetilmesi ve depolanması anlamına da gelmektedir. Süreç içerisindeki alınacak kararların veriye dayalı olması hedeflenir. Ayrıca tüm paydaşların, tasarım aşamasından başlayarak ortaya çıkan son ürüne (proje) veya yapılı varlığa (built assest) kadar bütüncül bir bakış açısıyla yaklaşımını amaçlar. BIM içerisindeki her bir yapı elemanı, nesne tabanlı yapısıyla yalnızca bir çizim değil; üretici bilgisi, teknik özellikleri, bakım ihtiyaçları gibi verilerle tanımlanmış akıllı bir bileşendir. Parametrik modelleme sayesinde ise bu bileşenler birbirine kurallı ilişkilerle bağlanır; bir öğedeki değişiklik, diğer öğelere otomatik olarak yansır. Bu bütünleşik yaklaşım, bakım, izleme ve yönetim süreçlerini kolaylaştırarak en uzun süreli faydayı ise tesis yönetimi aşamasında sağlar.

BIM yazılımı var mıdır?

BIM adında bir yazılım yoktur. BIM sistemi içerisinde kullanılan çeşitli şirketlere ait yazılımlar, sistemin birer aracıdır ve söz konusu yazılım araçlarının, birbirleriyle eş işlerliğe, yani birlikte ve çift yönlü çalışabilirliğe sahip olması büyük önem taşımaktadır. Yani aslında bütüncül BIM sistemi içerisinde, yazılımlar bir araçtır. Farklı disiplinler birbirleriyle bu yazılımlar sayesinde konuşur.

BIM desteğiyle bütüncül düşünme faydaları nelerdir?

Mimarlar ve mühendisler tarafından oluşturulan modeller, ‘federe model’ adı altında birleştirilir ve olası çakışmalar, inşaat aşamasına geçilmeden önce tespit edilerek çözülür. Bu sayede, inşaat öncesi koordinasyon sağlanmış olur, ayrıca projeye ait geometrik ve geometrik olmayan verilerden oluşan kapsamlı bir veri tabanı oluşturulur. Elde edilen bu veriler, binanın tüm yaşam döngüsü boyunca seçilen bir bulut tabanlı yazılım aracılığıyla, ortak veri ortamında paylaşılır. Bu yaklaşım sayesinde sektörün temel sorunlarından biri olan iletişim eksikliği ve revizyon takibindeki belirsizlikler ortadan kaldırılır; ek olarak görev ve sorumlulukların netleşmesiyle birlikte, olası sorumluluk karmaşaları da önlenmiş olur.

Bütüncül Tasarımın Anahtarı: BIM

Günümüz inşaat sektöründe, yapıların yalnızca estetik ya da fonksiyonel yönleriyle değil; aynı zamanda teknik performans, sürdürülebilirlik, erişilebilirlik ve kullanıcı konforu gibi çok boyutlu kriterlerle değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu noktada mimarlık pratiğinde “bütüncül düşünme” yaklaşımı, yalnızca malzeme seçimi ya da tasarım estetiğiyle sınırlı kalmayıp, tasarımdan uygulamaya, işletmeden kullanıcı deneyimine kadar tüm aşamalarda etkin ve koordineli bir süreci zorunlu kılmaktadır. Mimarların, mühendislerin, uygulamacıların, denetçilerin, idarelerin ve kullanıcıların bu sürecin aktif bileşenleri olarak birlikte hareket etmeleri yapı kalitesini doğrudan etkilemektedir.

Bu gereksinimleri karşılamada BIM (Building Information Modelling), disiplinler arası veri paylaşımını ve entegrasyonu mümkün kılan dijital bir veritabanı olarak çalışır. BIM, yalnızca bir modelleme aracı değil, aynı zamanda tüm proje paydaşlarının ortak bir dijital temsil üzerinden bilgi alışverişi yapabildiği, çakışmaların önceden tespit edilebildiği ve yaşam döngüsü boyunca bilgiye erişimin sürdürülebildiği bir yönetim sistemidir. Nesne tabanlı ve parametrik yapısıyla her bileşenin teknik, fiziksel ve operasyonel özelliklerini barındırması, tasarım kararlarının doğruluğunu ve uygulama kalitesini artırmaktadır.

Sonuç olarak, mimarlıkta bütüncül düşünme yaklaşımı ile BIM sistemlerinin entegrasyonu, yalnızca verimli ve sürdürülebilir yapılar üretmeyi değil; aynı zamanda sektördeki iletişim eksikliği, görev ve sorumluluk belirsizliği, uygulama hataları gibi sorunlara çözüm getirmeyi mümkün kılmaktadır. Bu bağlamda BIM, mimarlık mesleğinin çok disiplinli doğasına uygun bir dijital altyapı sunarak, geleceğin yapı üretim süreçlerinde temel bir rol üstlenmeye adaydır.

Kaynakça:

• Autodesk. (n.d.). BIM documentation. Autodesk. https://www.autodesk.com/solutions/bim
• BuildingSMART Türkiye. (n.d.). BIM kılavuzları ve dökümanları. https://www.buildingsmartturkiye.org/
• Eastman, C., Teicholz, P., Sacks, R., & Liston, K. (2011). BIM handbook: A guide to building information modeling for owners, managers, designers, engineers and contractors (2nd ed.). Wiley.
• International Organization for Standardization (ISO). (2018). ISO 19650-1:2018 – Organization and digitization of information about buildings and civil engineering works, including building information modelling (BIM) – Information management using building information modelling – Part 1: Concepts and principles. https://www.iso.org/standard/68078.html
• İTÜ SEM. (n.d.). BIM sertifika programı ders notları. İstanbul Teknik Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi.