Yangın güvenliği, binaların tasarımından başlayarak, kullanım süresi boyunca alınması gereken kritik bir önlemdir. Bu kapsamda, yangın güvenliği önlemlerinin belirlenmesi, uygulanması ve denetlenmesi, hem can hem de mal kaybını önlemek açısından büyük önem taşır. Bu makalede, binalarda yangın güvenliği nasıl sağlanmalıdır sorusuna yanıt aranacaktır.

Yangın Güvenlik Önlemleri Nelerdir?

Yangın güvenlik önlemleri pasif yangın güvenlik önlemleri ve aktif yangın güvenlik önlemleri diye ikiye ayrılır. Pasif yangın güvenlik önlemleri yerleşim ölçeğinde, bina ölçeğinde, yapı elemanları ölçeğinde ve yapı malzemesi ölçeğinde gruplandırılabilecek olup, binanın tasarım aşamasından başlamaktadır. Aktif yangın güvenlik önlemleri ise algılama sistemleri ve yangın söndürme sistemleri gibi mekanik tesisatı içeren önlemlerdir. Pasif yangın güvenlik önlemleri için hazırlanan tahliye projeleri mimari projeden ayrı olarak hazırlanırken, aktif yangın güvenlik önlemleri için hazırlanan yangın algılama, alarm ve söndürme projeleri ise mekanik projeden ayrı olarak hazırlanır.

Binaların yangından korunması hakkında yönetmelik kapsamında alınacak tüm tedbirler hem mevcut binalar için hem yeni yapılacak binalar için ayrıntılı olarak açıklanmıştır.

Ayrıca yönetmelik hükümlerinin uygulanmasından ; yapı ruhsatı vermeye yetkili idareler, yatırımcı kuruluşlar, yapı sahipleri, işveren veya temsilcileri, tasarım ve uygulamada görevli mimar ve mühendisler ile uygulayıcı yükleniciler ve imalatçılar, yapı yapılmasında ve kullanımında görev alan müşavir, danışman, proje kontrol, yapı denetimi ve işletme yetkilileri görevli, yetkili ve sorumludur (madde 6_1).

Yangın söndürme ve algılama, duyuru ve acil aydınlatma gibi aktif yangın güvenlik sistemlerinin yeterli olmamasından; projenin eksik veya hatalı olması veya standartlara uygun olmaması hâlinde proje müellifleri ve yapımın eksik veya hatalı olması veya standartlara uygun olmaması hâlinde ise müteahhit veya yapımcı firma sorumludur. Sistemin uygun çalışmaması işletmeden kaynaklanıyor ise, işletmeci kuruluş doğrudan sorumlu olur. Yangın güvenlik sistemlerinin yaptırılmasının gerekli olduğu yapı sahibine yazılı olarak bildirildiği hâlde, yapı sahibi tarafından yaptırılmamış veya standartlara uygun yaptırılmamış ise, yapı sahibi sorumlu olur (madde 6_2).

Ayrıca sigorta şirketleri, yangına karşı sigorta ettirme talebi aldıkları binalarda, tesislerde ve işletmelerde, bu yönetmelik hükümlerine uyulup uyulmadığını kontrol etmek mecburiyetindedir (madde 6_6).

Yangından Korunma Yöntemleri Nelerdir?

Yangından korunmanın ilk adımı, yangının çıkışını önlemektir. Yanma olayının yanıcı madde, ısı ve oksijenin tepkimeye girmesiyle oluştuğu bilindiğine göre, yangından korunmak için öncelikle yanıcı ve ateşleyici maddelerin birbirinden ayrı yerlerde depolanması gerekmektedir. Ayrıca son yıllarda artan teknoloji kullanımı ile de elektrik tesisatının düzenli bakımı yapılmalı ve sık sık yangın tatbikatları gerçekleştirilmelidir. Mutfaklar kazaları ve sigaradan çıkan yangınlar da yine başlıca nedenler arasındadır.

Yangın çıkışından sonra en fazla ölümlerin duman zehirlenmesinden kaynaklı olduğu biliniyor. Dolayısıyla öncelikle bina kullanıcılarının binadan tahliye edilmesi gerekmektedir. Yangın söndürmede kullanılan yöntemler ise yanan maddenin cinsine göre değişiklik gösterir. Sulu söndürme sistemleri veya köpüklü, gazlı ve kuru kimyasal tozlarla söndürme sistemleri yanan maddenin ihtiyacına göre belirlenir.

Binaların Yangından Korunması Yönetmeliği: Mimari Tasarımda Yangın Güvenliği Perspektifi

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik,” binalarda alınması gereken yangın güvenliği önlemlerini ve bu önlemlerin nasıl uygulanacağını belirler. Bu yönetmelik, yangın merdivenlerinin ölçülerinden yangın tüplerinin zorunluluğuna kadar birçok konuda ayrıntılı düzenlemeler içerir. Yönetmelik, yangın güvenliği önlemlerinin bina tasarımı aşamasından başlayarak, kullanım süresi boyunca düzenli olarak alınmasını zorunlu kılar.

Yapısal ve organizasyonel önlemler, yangının çıkmasını ve yayılmasını önlerken, acil durumlarda etkili bir tahliye ve söndürme süreci sağlar. Bu kapsamda işletmenin sorumluluğundaki organizasyonel önlemler yangın tatbikatlarının yapılması ve düzenli sistem bakımlarının yapılması iken; yapısal önlemler mimarları ve mühendisleri ilgilendiren konulardır. Mimari tasarım kapsamında ise yapı elamanlarının yangına dayanım süreleri, yapı malzemelerinin yangına tepkileri, bina taşıyıcı sisteminin korunması ile ilgili önlemler, duman yayılmasını önlemek için çözüm önerileri, kaçış yolları, kaçış merdivenleri, kaçış yolu planlama kriterleri, tasarım aşamasında belirlenir ve tüm bu parametrelere göre yangın tahliye projeleri çizilir.

Binaların Yangından Korunması Yönetmeliği, hem kamu hem de özel yapıların, bina kullanım sınıfına göre, bina tehlike sınıflandırılmasına göre ve tehlikeli kullanım alanlarına göre yangın güvenliğini sağlamak için kapsamlı düzenlemeler içerir. Yönetmeliğin mimari tasarım açısından benimsenmesi, binaların yangına karşı nasıl daha dayanıklı hale getirilebileceğini anlamak açısından kritik öneme sahiptir.

Yangın Kompartımanları ve Yangın Duvarları

Bina içerisindeki tavan ve taban döşemesi dâhil olmak üzere, her yanı en az 60 dakika yangına karşı dayanıklı yapı elemanları ile duman ve ısı geçirmez alanlara ayrılmış bölgeye yangın kompartıman alanı denir. Kompartıman alanları oluşturulurken bina veya bölüm tehlike sınıflandırılması öncelikli olarak dikkate alınır. Yangın kompartıman duvar ve döşemelerinin yangına en az direnç sürelerine ve binalarda olması gereken en fazla kompartıman alanlarına yönetmelikte yer verilmiştir. Ayrıca binanın bitişik nizam olup olmaması ve bina yüksekliği, bina giydirme cephe sistemi de yine yangın kompartımanını ilgilendiren başlıklardır. Özellikle baca etkisinden kaçınmak için atriumlu bölümler için yönetmelikteki hükümlere göre yangın güvenlik önlemleri alınmalıdır.

Yangın duvarları ise yönetmeliğe göre, iki bina arasında veya aynı bina içinde farklı yangın yüküne sahip hacimlerin birbirinden ayrılması gereken hâllerde, yangının ilerlemesini ve yayılmasını belirlenmiş bir süre için durduran düşey elemanı olarak tanımlanmıştır. Yangın duvarı, bitişik nizam yapılarda en az 90dk yangına dayanıklı olmalı; yangın duvarının uluslarası standartlara göre ise temelden çatıya kadar sürekliliği devam etmelidir.

Yapı Malzemeleri için Yanıcılık Sınıfları Nelerdir?

Yangın güvenliği açısından binalarda kullanılacak yapı malzemelerini seçerken dikkat edilmesi gereken kriterler yönetmelik tarafından detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Malzemeler yanıcılık sınıflarına, tutuşabilirlik, alev alıcılık, yanıcılık derecesi, sıcaklık açığa çıkarma, duman çıkarma kapasitesi ve damlama özelliklerine göre yangın danışmanı mimar tarafından seçilir. Malzeme seçimi döşeme, duvar, çatı, cephe gibi her bir yapı elemanı için ayrı ayrı yapılır. Örneğin döşeme haricindeki malzemeler için, A1 sınıfı malzemeler, tam gelişmiş yangını da kapsayan yanmanın herhangi bir kademesinde yanmaya katkıda bulunmayan malzemeler iken; döşemeler için hiç yanmaz bu malzeme, A1fl olarak tanımlanır (Ek 2_ç). Duman oluşumu için ise s: duman üretimi kriterleri ve d: damlama kriterleri dikkate alınır.

Cephe ve Çatılar

Yönetmelik cepheleri giydirme cepheler ve geleneksel cepheler olmak üzere ikiye ayırmıştır. Cephe sistemi dışındaki en önemli veri ise bina yüksekliğidir. Buna göre cephede yağmurlama sistemi yapılıp yapılmayacağı kararı verilir. Giydirme cephelerde yangın güvenlik önlemleri alınırken ise cephe ile kat döşemesi arasındaki boşluğun yapacağı baca etkisinin önlenmesi kritik öneme sahiptir. Giydirme cephede kullanılan malzemelerin nitelikleri yönetmeliğe göre belirlenmeli; pasif yangın durdurucular ve yangın bariyerleri özellikle mekanik, elektrik, tesisat geçişlerinde ve duvar döşeme lineer derz birleşimlerinde uygulanarak yangın güvenlik önlemleri alınmalıdır. Giydirme cephelerde uygulanan önlemlerin en önemlisi ise yangın kompartımanları, dolayısıyla kompartıman planları oluşturmaktır. Geleneksel cephe olarak bilinen mantolama sistemlerinde de ısı yalıtım sistemi, ilgili standartlar kapsamında akredite bir laboratuvar tarafından sertifikalandırılmalıdır. Binanın düşeyde ve yatayda yangının yayılmasını önleyecek tedbirler alınmalıdır.

Çatılarda çıkan yangınların ise büyük çoğunluğu, ısı yalıtımı için kullanılan malzemenin yanlış seçilmesi veya yanlış uygulanmasından kaynaklıdır. Yönetmeliğe göre yine bina yüksekliği ve yapının bitişik nizam olup olmaması büyük önem taşır. Bu bağlamda çatıların oturdukları döşemelerin yatay yangın kesici niteliğinde, çatı taşıyıcı sistemi ve çatı kaplamalarının yanmaz malzemeden olması gerekir. Çatıları aşan yangın duvarları kullanılarak, yangının bitişik binaya geçişmesi önlenmelidir.

Basınçlandırma ve Duman Kontrolü

Yangın anında dumanın kontrol edilmesi ve yaşam alanlarına yayılmasının engellenmesi gerekmektedir. Pozitif basınç yani basınçlandırma ile ortama temiz hava verilerek yüksek basınç oluşturulur ve ortamdaki ısı yükselmeden, daha da önemlisi tutuşma olmadan, iç ortamdaki havanın yüksek basınçtan alçak basınca hareketi sağlanmış olur. Basınçlandırma projesi mekanik proje kapsamına girerken, özellikle atriumlarda duman perdeleri ve çatı fenerleri yapılarak dumanın yayılması önlemek amacıyla alınan tedbirler mimari ile mekaniğin birlikte çalışmasını gerektirir.  Havalandırma ve tesisat kanallarının da dumanı yaydığı bilindiğine göre, duman yayılımını önlemek kanal çevresinin sarılması da son derece önemlidir.

Yangın Kaçış Planı Nedir?

Yangın kaçış planı, bir binada yangın veya acil durum meydana geldiğinde, insanların güvenli bir şekilde tahliye edilmesini sağlamak amacıyla hazırlanan bir plandır. Tahliye yollarının, yani kaçış planlarının tasarımında; yeterli sayıda ve kapasitede çıkış sağlamak en önemli unsurdur. Bu amaçla, kullanıcı yükü hesaplanmalı ve yangın çıkış sayısı ile kapasiteleri belirlenmelidir. Tahliye yolları, yangın ve dumandan izole edilmiş olmalı; ayrıca yangının yayılmasını engelleyici özelliklere sahip yapı malzemeleri ve elemanları ile oluşturulmuş güvenli alanlardan oluşmalıdır. Kaçış yollarının aydınlatılması ve yönlendirme işaretleri, acil durumlarda kullanıcıların kolayca yön bulmasına yardımcı olacak şekilde yönetmeliklere uygun olmalıdır. Yüksek riskli alanlarda yangın bariyerleri ve yangın duvarları kullanılarak yangının yayılması önlenmeli, gerektiğinde bina bölümlere ayrılarak kaçış planları buna göre düzenlenmelidir. Çıkışlara kadar olan en uzun kaçış mesafeleri, yönetmelik ek_5/B’de belirtilmiştir.

Binalarda Yangın Merdiveni Nasıl Olmalı?

Yangın esnasında merdivenler korunumlu değilse, baca etkisi yaratarak en tehlikeli bölüm haline gelirler. Yangın merdivenleri ise kaçış yolu güzergahındaki düşey çıkış yoludur. Bir merdivenin tahliye esnasında kullanılabilmesi ve kaçış merdiveni olarak kabul edilmesi için öncelikle yangın açısından korunumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Yönetmelik kaçış merdiveni özelliklerini ayrıntılı şekilde açıklamıştır. Yağmurlama sistemi olduğu veya olmadığı durumlarda katlardaki kaçış yolu mesafeleri dolayısıyla korunumlu kaçış merdiveni sayısı belirlenir. Ayrıca katlardaki kullanıcı yükü hesaplarına ve bina yüksekliğine göre de yine çıkış sayı ve kapasitesi, dolayısıyla olması gereken kaçış merdiveni sayısı belirlenir. İki korunumlu yangın merdiveni varsa, kaçış yolu mesafesi en uzak merdivene göre hesaplanır. Bina bölümlerinden koridora, düşey çıkış yoluna yani binada yangın merdiveni varsa yangın merdivenine, değilse korunumlu rapma, tünel vs. ye ve son güvenli çıkışa kadar olan tahliye planı çizilirken tefriş dikkate alınır, kullanıcının gerçekte geçeceği yol hesaplanır. Panik anında yangın merdiveninden katlara geri dönüşlerin yaşanmaması için, doğrudan son çıkışa yönlendirebilmek için, yangın merdiveni kapılarının iç tarafında kol olmamalıdır.

Yangın Kaçış Kapıları İçin Gereken Standartlar ve Güvenlik Kriterleri Nelerdir?

Yangın kapıları kaçış yolu üzerindeki kapılardır. Kaçış yolu kapılarının en az temiz genişliği 80 cm’den ve yüksekliği 200 cm’den az olamaz. Kaçış yolu kapılarında eşik olmaması gerekir. Dönel kapılar ile turnikeler, çıkış kapısı olarak kullanılamaz. Kaçış yolu kapıları kanatlarının, kullanıcıların hareketini engellememesi gerekir. Kullanıcı yükü 50 kişiyi aşan mekânlardaki çıkış kapılarının kaçış yönüne doğru açılması şarttır. Kaçış yolu kapılarının el ile açılması ve kilitli tutulmaması gerekir. Kaçış merdiveni ve yangın güvenlik holü kapılarının; duman sızdırmaz ve 4 kattan daha az kata hizmet veriyor ise en az 60 dakika, bodrum katlara ve 4 kattan daha fazla kata hizmet veriyor ise en az 90 dakika yangına karşı dayanıklı olması şarttır. Kapıların, kendiliğinden kapatan düzenekler ile donatılması ve itfaiyecilerin veya görevlilerin gerektiğinde dışarıdan içeriye girmelerine imkân sağlayacak şekilde olması gerekir. Merdivenden tabii zemin seviyesinde güvenlikli bir alana açılan bütün kaçış yolu kapıları ile bir kattaki kişi sayısının 100’ü geçmesi hâlinde, kaçış merdiveni, kaçış koridoru ve yangın güvenlik holü kapıları, kaçış yönünde kapı kolu kullanılmadan açılabilecek şekilde düzenlenir. Kapıların en çok 110 N kuvvetle açılabilecek şekilde tasarlanması gerekir (madde47).

Bu bağlamda şöyle bir açıklama yapmak gerekir; yönetmelik madde 47 de, her ne kadar yangın güvenlik holü kapılarının; duman sızdırmaz ve 4 kattan daha az kata hizmet veriyor ise en az 60 dakika yangına dayanımlı olması kabul edilse de, sadece yangın güvenlik holünün anlatıldığı madde 32 de ‘Yangın güvenlik hollerinin duvar, tavan ve tabanında hiçbir yanıcı malzeme kullanılamaz ve bu hollerin, yangına en az 120 dakika dayanıklı duvar ve en az 90 dakika dayanıklı duman sızdırmaz kapı ile diğer bölümlerden ayrılması gerekir.’ ibaresi vardır. Böyle durumlarda güvenli tarafta kalmak gerekmektedir ve dolayısıyla da yangın danışmanının yönetmeliğin tamamına hakim olması beklenir.

Binalarda Yangın Tüpü Zorunlu mu?

Yangın tüpleri, yangının ilk aşamalarında etkili bir müdahale aracı olarak kullanılmaktadır. Binalarda yangın tüpü bulundurulması, yönetmelik gereğince zorunludur. Özellikle, çok katlı binalar, iş yerleri, kamu binaları ve tehlikeli maddelerin bulunduğu alanlarda yangın tüpü bulundurulması büyük önem taşır. Tahliye planlarında yangın tüplerinin yeri işaretlenmelidir. Ayrıca, yangın tüplerinin düzenli bakımı ve nasıl kullanılacağı konusunda bilgi sahibi olunması gerekmektedir.

Sonuç olarak, Binaların Yangından Korunması Yönetmeliği, binaların yangına dayanıklı olmasını sağlamak için mimari tasarımda dikkate alınması gereken birçok önemli düzenlemeyi içermektedir. Yangın tahliye planları, kaçış yolları, malzeme seçimi, cephe ve çatı tasarımı, ayrıca ve kapsamlı bir şekilde anlatılan mevcut yapılarda yangın düzenleme kriterleri, binaların yangın anında daha güvenli hale gelmesini sağlar. Tüm bu kriterlere uyulması, binaların yangın esnasında can ve mal kaybını en aza indirme amacına hizmet eder.

Bu makale TTK Mimarlık ofisi tarafından hazırlanmıştır.

Yorum Yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir